تیاتر هرات هم‌چنان بی‌خانه است

گروهی از باشندگان برای نظاره آمده‌اند. چند خبرنگار کامره‌های عکاسی به دست دارند. دختری با لباس سیاه و چادری آبی‌رنگ در حالی‌که موهایش اندکی نمایان است لوح تقدیری را با شدت تمام به زمین می‌کوبد. مردم همه ایستاده‌اند و شماری با دیدن وضعیت دختر، ناراحت به نظر می‌رسند و اندکی دیگر پوزخند می‌زنند. فریادهای آن دختر توأم با صدای اسکواتور شنیده می‌شود. آن سوی دیگر کنار دیوار سفیدرنگ، چند مقام از اداره شهرداری بالای صندلی‌ای نشسته و فریادهای دختری را می‌شنوند که می‌گوید: «وقتی بچه‌ات پیش چشم‌هایت جان می‌دهد و وقتی جگرگوشه‌ات از دستت می‌رود.»
ناگهان آن دختر درحالی‌که اشک می‌ریزد دست معاون شهرداری هرات را می‌گیرد و ناله‌کنان خودش را به پاهای او انداخته و درخواست می‌کند تا اجازه ندهد ساختمان سالون تیاتر هرات ویران شود. دقیقاً یازدهم عقرب سال ۱۳۹۴ این رویداد رخ‌داد و سالون تیاتر هرات به‌دلیل آن که در مسیر توسعه ماسترپلان شهری این ولایت قرار گرفته بود، توسط شهرداری هرات تخریب شد و تا امروز هنرمندان تیاتر هرات را بی‌خانه ساخت و آن‌دختر هم بازیگر تیاتر بود و به‌دلیل ویران‌شدن سالون تیاتر ناله می‌کرد.
هنرمندان و سینماگران در هرات پس از این رویداد بارها اعتراض کردند و از حکومت وحدت ملی خواستار یک سالون معیاری شدند اما به نظر می‌رسد تا به حال این خواسته آنان با آن‌که به گوش مسوولان حکومتی رسیده اما راه‌گشای حل مشکل‌شان نبوده است. مسوولان ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات نیز در آن زمان تأکید کردند که قرار است در آینده یک سالون معیاری به کمک دولت و تجاران ملی ساخته شود اما تا امروز خبری از آن نیست و اعضای تیاتر هرات در یک اتاق، تمرینات‌شان را انجام می‌دهند. مطابق گزارش‌های به نشر رسیده، آریا رووفیان رئیس اطلاعات فرهنگ هرات این عمل شهرداری هرات را خلاف قانون و عمل‌کردی بدون هماهنگی با اداره آن‌ها خوانده بود و بنابر ادعای آقای رووفیان، توافقی بین اداره شهرداری هرات و ریاست اطلاعات فرهنگ این ولایت صورت گرفته و قرار بوده تا قسمتی از ساختمان تیاتر هرات تخریب و سالون آن ویران نشود، اما شهرداری هرات خلاف توافق، تمام ساختمان را به شمول سالون تیاتر ویران کرده است.
نگفته‌ها
هنر تیاتر و سینما در هرات، تاریخ پر فرازونشیبی داشته است. به گفته مسوولان تیاتر هرات، حتی زمانی در ولسوالی شیندند سالونی برای هنرمندان هرات در نظر گرفته شده بود تا نمایش‌ها و فلم‌های‌شان را در معرض دید قرار دهند.
فریدون فکوری مدیر عمومی تیاتر هرات، عمل‌کرد شهرداری هرات را یک کار غیرقانونی دانسته و می‌گوید: «متأسفانه در دوره جهل طالبانی ما سینما را از دست دادیم. با کمال تاسف در ۱۱ عقرب ۱۳۹۴ بدون این‌که کار شهردار هرات یک کار قانونی باشد و به ما مکتوبی برسد، ساختمان تیاتر با بلدوزرهای شهرداری به بهانه توسعه شهری کاملاً ازبین رفت و هنوز از احیای مجدد تیاتر هرات چیزی نگذشته بود که ویرانش کردند.» فکوری مدعی است که طبق مستند در دست‌داشته‌شان، شهرداری هرات به‌گونه عجولانه، غیرقانونی، خلاف پروسیجر اداری، با تخریب ساختمان تیاتر عمل فرهنگ‌ستیزانه و ظالمانه را در حق خانواده تیاتر و فرهنگ هرات انجام داده و دست‌هایی برای تخریب هنر در افغانستان تا هنوز هم وجود دارند. به‌گفته هنرمندان تیاتر، قرار بوده تا قسمتی از ساختمان تیاتر بنابر توسعه ماستر پلان شهری تخریب ولی خود سالون آن تخریب نشود. آن‌ها ادعا دارند که شهردار هرات برایشان وعده داده بود سالون تیاتر را تخریب نخواهد کرد، اما فردای آن روز تمام ساختمان به شمول سالون تیاتر به‌خاک یک‌سان شد. مدیر عمومی تیاتر هرات ادعا دارد اخطارهای شفاهی از آدرس شهرداری در شبی که قرار بوده فردا ساختمان تخریب شود، برای شان داده شده بود. فریدون فکوری در این مورد می‌گوید: «یک روز قبل از آن با شهردار ملاقات کردیم. گفتیم که ما با عقب‌نشینی یک قسمت آن موافق هستیم و اما سالون نباید تخریب شود. امیدوار بودیم که شهردار خلاف گفته‌هایش عمل نکند. فردای آن‌روز وضعیت قسمی بود که حتی اجازه ندادند که تابلوی تیاتر را پایین کنیم. متأسفانه همه چیز از بین رفت. صدای خود را کشیدیم، دادخواهی کردیم اما سودی نداشت. از نگاه قانون، شهردار پیش ما مسوول است و باید برای ما پاسخ‌گویی کند.» فکوری مدعی است که تمام وسایل تیاتر هرات در جریان تخریب ازبین رفته و برایشان اجازه ندادند تا آن‌ها را بیرون کنند. او هم‌چنان ادعا دارد که اگر خودشان هم ایستادگی می‌کردند شاید مثل وسایل دیگر زیر خاک می‌شدند. فکوری در ادامه به کارهای پس از تخریب اشاره کرده گفت: «اگر روزی به نام هنر باشد باز شهردار دروغ می‌گوید و شعار می‌دهد ما می‌خواهیم سالون جور کنیم. از سوی شهرداری گفته شد قرار است سالونی ساخته شود. من به شهردار گفتم که این موضوع مسلکی است و باید از مرکز افراد متخصص خواسته شود. چهار نفر مسلکی از مرکز به هرات آمد. از شهردار وقت گرفتیم و متأسفانه بازهم شانه خالی کرد و حاضر نشد با دوست‌های ما که از کابل آمده بودند ملاقات کند و آن‌ها مایوسانه دوباره به کابل رفتند.»
کمبود بودجه، عدم حضور بازیگران زن، نداشتن جای برای تمرین، نبود پرسونل کافی و کم‌توجهی دولت مواردی اند که هنرمندان تیاتر هرات را نگران ساخته است. با وجود سابقه ۹۴ ساله، تا حال تیاتر هرات بازیگر زن را به صورت رسمی در خود ندیده است. خانواده تیاتر هرات اکنون متشکل از ۹ نفر است و جای مناسبی برای تمرین ندارند. آن‌ها تمرینات شان را در دفتر کاری شان که در ساختمان ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات قرار دارد، انجام می‌دهند. مدیر عمومی تیاتر هرات می‌گوید بسیاری از روزها در جریان تمرینات سروصدای شان وقتی بلند می‌شود سبب مزاحمت به دیگر دفترها شده و آن‌ها نمی‌توانند به صورت درست تمرین کنند. تنها بودجه تیاتر هرات معاشات کارمندان این اداره است و به گفته مدیر این اداره، تا اکنون برای اجرای نمایش‌ها برایشان کمکی از سوی دولت نشده است. معاش مدیر عمومی تیاتر در حدود ۱۰ هزار افغانی و از سایر هنرمندان که شماری از آن‌ها تجربه بالاتر از ۱۵ سال را دارند، در حدود پنج تا پنج هزار و سه‌صد افغانی می‌باشد. یکی از هنرمندان تیاتر کابل می‌گوید: «وقتی هرات را با کابل مقایسه کنیم، می‌بینیم که در تشکیلات تیاتر کابل ۶۰تا۷۰ ممثل رسمی فعالیت دارد، اما در هرات کمتر از ۱۰ نفر. این خود نشان‌دهنده بی‌توجهی به تیاتر هرات است.»
تا اکنون تیاتر هرات بیش از ۶۰۰ نمایش را اجرا کرده که اکثریت آن‌ها به‌گونه زنده بوده است. در کنار این، برگزاری چندین ورکشاپ و فستیوالی به نام صلح و هم‌دلی از دست‌آوردهای دیگر تیاتر هرات می‌باشد. محتوای نمایش‌های آن‌ها را مسایلی چون صلح و هم‌دلی، مبارزه با مواد مخدر، مسایل خشونت علیه زنان و سایر نمایش‌هایی که بیشتر جنبه اصلاحی و انتقادی دارند، تشکیل می‌دهد. فریدون فکوری می‌گوید در زمانی که سالون تیاتر تخریب نشده بود، برای بیش از صد جوان کارگاه آموزشی برگزار می‌شد و پس از تخریب سالون، بیشتر آن جوانان مجبور به ترک کشور شدند. فکوری گفت: «وضعیت نا به هنجار خود را با رسانه‌ها و مسوولان شریک ساختیم. متأسفانه کار به‌جایی نرسیده اما امیدوار دولت یک هیئت را روان کند تا از جریان تخریب تیاتر و هم‌چنان بعد از آن‌که مشکلات دیگری به وجود آمد آن‌ها را ارزیابی کند. سالون تیاتر جای خاطرات هنرمندان بود. جای و مکتبی برای اصلاح جامعه و مکانی بود که ما بیشترین دستاوردها را داشتیم.»
در آرزوی یک آشیانه
۱۶حمل سال ۱۳۹۳ روزی بود که پس از نزدیک به چهاردهه خاموشی، تیاتر هرات دوباره زنده شد. در اوایل هرچند باشندگان هرات علاقهٔ زیادی نشان نمی‌دادند اما رفته‌رفته بازیگران تیاتر با اجرای نمایش‌های زنده و کاملاً رایگان توجه باشندگان و به ویژه خانواده‌ها را جلب کردند. غلام‌سخی غلامی، فردی که از سال ۱۳۷۲ در تیاتر هرات کار می‌کند، می‌گوید: «سه‌سال پیش تیاتر خاموش بود و ما با اجرای نمایش‌های زنده آن را دوباره رشد دادیم. توجه از طرف دولت به‌صورت زیاد نبود. مردم علاقه‌مند شدند و خانواده‌ها زیاد می‌آمدند، حتی گاهی در سالون جای نبود.» او خاطره‌اش از روز تخریب ساختمان تیاتر را این‌گونه بیان کرد: «به‌خدا فکر می‌کردم خانه خودم خراب شد. در همان‌جا بزرگ شدیم، درس خواندیم و روزهای خوش و تلخ زیادی داشتیم. خاطره بدی که هرگز فراموشم نمی‌شود این بود که به یک دست وسایل ما بود و طرف دیگر می‌دیدم که هی بلدوزر خانه ما را تخریب می‌کرد.»
غلامی در ادامه از دولت‌مردان می‌خواهد تا هم‌مانند پرنده‌ها برای‌شان یک آشیانه چوبی یا گلی آماده بسازند تا سرپناه‌شان بوده و مکانی باشد تا این هنر را زنده نگهداشته و برای علاقه‌مندان و جوانانی که به این هنر علاقه دارند خدمت کنند. محمدیعقوب امینی بازیگر دیگری است که سال‌های زیادی در تیاتر هرات فعالیت کرده است. او وضعیت تیاتر هرات را خراب توصیف کرده و می‌گوید: «از مسوولان می‌خواهیم به‌فکر یک تیاتر معیاری در هرات باشند. چون اولین‌بار تیاتر در هرات ایجاد شد و سه‌سال بعد در کابل و سایر ولایت‌ها. ما مشکلات اقتصادی داریم و در کنار آن تا حالا حمایتی نشده‌ایم. یک سالونی داشتیم که ۹۰ سال پیش ساخته شده بود که او را هم تخریب کردند. نزدیک به دو سال می‌شود که بی‌سرنوشت و بی‌خانه هستیم.»
عمل انجام‌شده
از هنرمندان تیاتر و سرپرست ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات این پرسش را مطرح کردم که آیا پیش از تخریب، شهرداری شما را در جریان گذاشته بود؟ پاسخ مشخصی دریافت نکردم و تنها عبارتی که در میان شان مشترک یافتم، «عمل انجام‌شده» بود. وحیدالله سلطانی سرپرست ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات با اظهار تاسف گفت: «مکتوب عمومی و خبری بود. همه به‌عنوان شهروند از تطبیق ماسترپلان شهری راضی و خرسند استیم. اما در مرحله عمل انجام‌شده قرار گرفتیم و در همان لحظات اندکی سهل‌انگاری از سوی پرسونل شهرداری صورت گرفت و تخریب شد. اگر قبل از تخریب، سالونی دیگر برای آن‌ها آماده می‌شد، بهتر بود.» سلطانی از شهرداری هرات خواهان ایستادگی روی وعده‌هایش و هم‌چنان خواهان همکاری برای ساخت سالون جدید برای تیاتر هرات شد و می‌گوید با ساخت سالون جدید شهرداری هرات می‌تواند به‌نوعی جبران آن رخداد را کند. سلطانی می‌گوید «خوشبختانه ریاست اطلاعات و فرهنگ و وزارت، به دنبال این مسئله شد و تلاش‌هایی داشتن و دارد تا بتواند یک بودجه برای ساخت سالون تیاتر در نظر بگیرد. نقشه و بعضی فعالیت‌های مقدماتی آن تاحدی پیش رفته و امکان دارد در آینده‌ها با وعده‌های که مراجع مربوطه دادند یک سالون معیاری ساخته شود.» سال ۱۳۰۱ بود که تیاتر در افغانستان ایجاد شد، آن هم در ولایت هرات و پس از آن این هنر در سایر ولایت‌ها رایج شد. از آن‌زمان تیاتر هرات هم‌مانند تغییرات شرایط سیاسی و اجتماعی افغانستان حال و روزهای گوناگونی را تجربه کرده است. با وجود گذشت نزدیک به یک سال و وعدهایی که شهرداری برای ساخت ساختمان تیاتر داده، اما تیاتری‌های هرات بی‌ساختمان، هنوز سرگردان‌اند.

 

جستجوی پيشرفته

خبرنامه

RSS

پیوندها

ارتباط با ما

دربارۀ ما

تلکس

نسخه موبايل