​نگاهی به اصول اقتصادی در سیره امام باقر (ع)

مباحث اقتصادی یکی از حوزه‌های مهم در رفتار اجتماعی به‌شمار می‌آید که باید نگاه اهل بیت (ع) را نسبت به آن بدانیم؛ نگاهی که دنیا را ابزار و وسیله‌ای برای آبادانی آخرت و رسیدن به سعادت ابدی معرفی می‌کند. در تعابیر ائمه (ع) دنیا بهترین همنشین برای طلب آخرت تعبیر شده‌است. در نظر اهل بیت (ع) کار و تلاش افراد تنها شرط لازم است اما شرط کافی نیست؛ باید علاوه بر تلاش خود، اراده خداوند را هم دخیل بدانیم. در آیات قرآن نیز اشاره شده که «یَرزُقهُ مِن حَیثُ لایَحتَسِب»؛ بندگان از جاهایی که گمانش را ندارند روزی می‌گیرند و این اراده خداوند است که فراتر از تلاش انسان‌هاست.

نکته دیگر تأکید بر تلاش و فعالیت اقتصادی برای حفظ عزت نفس و بی‌نیازی از مردم است. در روایت‌های امام باقر (ع) بر این مسئله تأکید بسیاری شده که افراد نباید تنبلی داشته و به بیت‌المال چشم داشته باشند. در روایت‌های دیگری نیز داریم که ائمه (ع) از فرد تنبل اظهار بیزاری می‌کردند. در روایتی که محمد بن منکدر یکی از زهاد معروف عصر امام نقل کرده، آمده‌است: در یکی از روزهای گرم تابستان، از مدینه خارج شدم. امام باقر (ع) را دیدم که مشغول کار است؛ با خود گفتم: بزرگی از بزرگان قریش، در چنین ساعت گرم و طاقت‌فرسا و با چنین وضعیت جسمی به فکر دنیاست، باید او را موعظه کنم. نزد حضرت رفته و پس از سلام گفتم: چرا بزرگی چون شما در چنین شرایطی به فکر دنیا و طلب مال باشد؟ اگر مرگ در چنین حالتی به سراغ شما بیاید، چه خواهید کرد؟ امام باقر (ع) فرمود: به خدا سوگند، اگر در چنین حالتی مرگ به سراغم آید، در حالت اطاعت از خداوند به سراغم آمده‌است، زیرا با همین کارهاست که خود را از تو و دیگر مردم بی‌نیاز می‌سازم.

رهنمود دیگر اقتصادی آن حضرت توصیه به تولید است؛ اینکه انسان در مسیر اقتصادی تنها به کارهای واسطه‌ای درآمدزا اکتفا نکند، بلکه بر تولید و ایجاد ارزش افزوده اقدام کند. از امام باقر (ع) روایت داریم که «مَنْ وَجَدَ مَاءً وَ تُرَاباً ثُمَّ افْتَقَرَ فَأَبْعَدَهُ اللهُ» یعنی کسی که با وجود داشتن آب و خاک مناسب، اظهار نیازمندی کند از نگاه خداوند به دور است.

دیگر راهکار اقتصادی امام باقر (ع) توصیه به تجارت است؛ نگاه ائمه (ع) مانند تعالیم قرآن جامع و کامل است. در روایتی از امام آمده‌است: «الْبَرَکَهُ عَشْرَهُ اَجْزاء تِسْعَهُ اَعْشارِها فِی التِّجارَهِ»؛ برکت ۱۰ جزء دارد که ۹ جزء آن در تجارت است؛ مباحثی مانند انفاق، دور شدن از کارهای کاذب، نهی از ربا، نهی از احتکار و زراندوزی و… جزئیاتی است که امام باقر (ع) در بحث تجارت به آن اشاره کرده‌است.

یکی از اصول اقتصادی مهم در نگاه امام باقر (ع) تقدیر در معیشت است. آن حضرت به میانه‌روی و رعایت اعتدال در مصرف توصیه می‌کرد. انسان باید برنامه‌ریزی در مصرف و معیشت داشته باشد و بر اساس درآمد و متناسب با آن مصرف خود را تنظیم کند. امری که امروزه کمتر شاهد آن هستیم و مصرف‌گرایی‌ها و تجمل‌گرایی‌های جامعه، به تعبیر امام باقر (ع) ناشی از نداشتن تقدیر و محاسبه امور اقتصادی زندگی است. در سیره اقتصادی امام باقر (ع) توجه به نیازمندان بسیار حائز اهمیت است. به‌طور نمونه حسن بن کثیر می‌گوید: نزد امام باقر (ع) رفته و نیازمندی خود و عدم رسیدگی و کمک یاران و اصحاب را به آن حضرت گفتم، او از این سخن ناراحت شد و فرمود: بدترین برادران کسی است که در حال بی‌نیازی و دارایی دائم به تو سر بزند و با تو رابطه داشته باشد اما وقتی فقیر و نیازمند شدی با تو قطع رابطه کند. سپس به غلام خود امر کرد کیسه‌ای که در آن ۷۰۰ درهم بود بیاورند و فرمود این پول‌ها را به مصرف خود و خانواده‌ات برسان و چون تمام شد به من خبر بده.

 

جستجوی پيشرفته

خبرنامه

RSS

پیوندها

ارتباط با ما

دربارۀ ما

تلکس

نسخه موبايل